Πολλοί «μικροί» άνθρωποι, σε μικρά μέρη, κάνοντας μικρά πράγματα μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο.

– Εντουάρντο Γκαλεάνο

Αυτό το κείμενο αποτελεί συνέχεια του κειμένου «Η πιο όμορφη πρωτοχρονιά». Αναλογιζόμουν αν έπρεπε να γραφτεί ή όχι, αλλά εν τέλει, «το έγραψαν» οι κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα στην επέτειο για τα δύο χρόνια από το έγκλημα των Τεμπών.

Τι κάνει η εκκλησία εδώ;

– Αντρέα έλα, έχω να σου πω. Ήμουν προχθές στην εκδήλωση για το θάνατο του Μαρσέλο Πέρεζ στο Κουκξτιτάλι και μίλησε ένας πάτερ. Τι γίνεται εδώ ρε; Αυτός είχε πιο ριζοσπαστικό λόγο από το μέσο αριστερό Ευρωπαίο.
– Νικόφορος, καλώς ήρθες στη κεντρική και Λατινική Αμερική. Εγώ όταν είχα πρωτοέρθει εδώ είχα νευριάσει με την σχέση της εκκλησίας με την αριστερά και τους επαναστάτες. Εγώ ήξερα ότι «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού». Πως γίνεται να έχει τόσο στενή σχέση με τα κινήματα και να αποτελεί φορέα οργάνωσης και ριζοσπαστικής πολιτικοποίησης; Δε μπορούσα να το δεχτώ.
– Και φαντάσου ότι το λες εσύ που έχετε και καλό πάπα τώρα (του λέω για να τον πειράξω κι εκείνος σαν Μαρξιστής με κοιτάει σα να του έβρισα τη μάνα).
– Λοιπόν, πάντως πέρα από τα αστεία σου, αν κάποιος θέλει να καταλάβει τα κινήματα, τις επαναστάσεις και την πολιτική ζωή στη Λατινική Αμερική χωρίς να καταλάβει την θεολογία της απελευθέρωσης, καλύτερα να πιάσει να κάνει κάτι άλλο.

Την ώρα της εκδήλωσης, όπου έγινε στο σημείο της δολοφονίας του πάτερ Μαρσέλο Πέρεζ (βλ. εδώ). Υπερασπιστή των δικαιωμάτων και της χειραφέτησης τόσο των ιθαγενών όσο κι όλων των ανθρώπων. Βλέπουμε στο βάθος τη τοιχογραφία με το πρόσωπο του προς τιμήν του. Το μπλουζάκι του κύριου μπροστά γράφει στην πλάτη μία φράση του πάτερ Μαρσέλο Πέρεζ: «Γιατί η αλήθεια αξίζει παραπάνω απ’ όλα. Αξίζει παραπάνω από την ζωή μου»

 

Συγγνώμη για την ενόχληση. Αλλά πρόκειται για επανάσταση!

01/01/1994-Λίγες ώρες αφότου ο EZLN έχει καταλάβει το Σαν Κριστόμπαλ ντε Λας Κάσας

Πατρίσια: Βγήκαμε όλοι έξω και μετά το άκουσμα της 1ης διακήρυξης της Ζούγκλας Λα Καντονα γυρίσαμε σπίτι αφού αγοράσαμε κάποια ελάχιστα πράγματα που μπορούσαμε να βρούμε. Τις επόμενες 4-5 μέρες δεν βγήκαμε καθόλου από το σπίτι. Μας εξηγούσαν κιόλας οι αντάρτες ότι για την ασφάλεια μας δεν έπρεπε να βγούμε έξω παρά μόνο για λόγους έκτακτης ανάγκης. Ένας Γάλλος τουρίστας στο δρόμο παραπονιόταν για τον περιορισμό εξόδου και τότε ο Υποδιοικητής Μάρκος, που μιλούσε άπταιστα γαλλικά, του είπε την διάσημη φράση: «Συγγνώμη για την ενόχληση. Αλλά πρόκειται για επανάσταση!» Οι μάχες ήταν λίγες μέσα στην πόλη αλλά ακούγαμε συνέχεια πυροβολισμούς, φωνές και τις βόμβες που έριχνε ο στρατός γύρω από την πόλη. Φοβόμασταν. Προφανώς παραέξω μαινόταν πραγματικός πόλεμος. Την 5η μέρα, πήγα στο σπίτι του αδερφού μου Σέρχιο να τον βρω, που έμενε μόνος του σε ενα πολύ ψιλό σημείο στην πόλη και δεν είχα καθόλου νέα του.

Επίσκεψη στον αδερφό
05 ή 06/01/1994

Δυνατό και γρήγορο χτύπημα στην πόρτα, ενώ κρατώντας σφιχτά την τσάντα της κοιτάει δεξιά και αριστερά με έντονη ανησυχία λες και την παρακολουθούν. Η πόρτα ανοίγει αρχικά ελάχιστα και ξεπροβάλλει μια κόρη ματιού από τη χαραμάδα. Στη συνέχεια ανοίγει κανονικά.
Σ: – Α! Γεια σου Πάτι. Τι κάνεις; Μήπως έχεις τσιγάρα;
Π: – Τι γίνεται εδώ μέσα; τι χαμός είναι αυτός; Μυρίζει κλεισούρα, τσιγάρα και αλκοόλ. Φαίνεσαι εξουθενωμένος! Από πότε έχεις να φας;
Σ: – Μήπως έχεις τσιγάρα;
Π: – Ναι έχω. Περίμενε. Πάρε, ορίστε.
Σ: – Ευχαριστώ. Θα το κρατήσω το πακέτο. Μην συμμαζεύεις δεν είναι ανάγκη, θα τα κάνω εγώ άλλη στιγμή. Άκουσες τι γίνεται;
Π: – Δεν πειράζει,. Δε μου είναι κόπος. Είδα, άκουσα, έμαθα ναι. Είναι τρομερό.
Σ: – Είναι ναι. Επιτέλους φαίνεται να σταμάτησαν οι μάχες εδώ γύρω.
Π: – Ναι, ναι. Καλά, μία χαρά καιρό έχει. Γιατί έχεις ανοιχτό το φως και κλειστά τα παράθυρα; Τι γυρεύουν όλα τα παντελόνια και τα πουκάμισα σου κρεμασμένα εδώ;
Σ: – Όχι! Πάτι! Μη! Σε παρακαλώ! Μην τα κατεβασ….

Π: Και τα κατέβασα. Δεν τον άκουσα. Και τότε όλα έβγαζαν νόημα. Είδα νοσοκόμους και τον στρατό να στοιβάζουν πτώματα, κυρίως Ζαπατίστας αλλά και στρατιωτών, το ένα πάνω στο άλλο και να τα δένουν με σχοινιά για να τα πάρουν ελικόπτερα μέσα από το δάσος. Έμεινα να παρατηρώ αποσβολωμένη μερικά δευτερόλεπτα και, όταν κατάλαβα τι έβλεπα, ξανακρέμασα το παντελόνι του αδερφού μου. Ακόμα καλύτερα από ότι το είχε κρεμάσει πριν.

Σ: – Τέσσερις μέρες τώρα πολεμάνε στο δάσος. Μου έχει φανεί μια αιωνιότητα. Ακούω κραυγές, πυροβολισμούς, βόμβες, βλέπω σώματα να πέφτουν νεκρά. Σήμερα σταμάτησαν. Νομίζω ο EZLN υποχώρησε προς την ζούγκλα. Δεν άντεχα άλλο.
Π: – Με συγχωρείς. Δεν ήξερα.
Σ: – Δεν πειράζει.
Π: – Θέλεις να έρθεις να μείνεις με εμάς μερικές μέρες; Ο Χουάν δεν θα έχει πρόβλημα και τα παιδιά θα χαρούν να σε δουν.
Σ: – Όχι ευχαριστώ. Προτιμώ να μείνω εδώ. Ίσως περάσω να σας δω λίγο αύριο… Το έκαναν Πάτι. Από το πουθενά. Πήραν τα όπλα χωρίς να τους περιμένει κανείς. Τους την έφεραν για τα καλά. Πόσο κρίμα να μην ζει ο μπαμπάς να το δει.
Π: – Και τώρα τι κάνουμε Σέρχιο;
Σ: – Ότι θα έκανε και ο μπαμπάς Πάτι. Τα πάντα για να περπατάμε όλοι στο ίδιο πεζοδρόμιο!

Πριν το 1994 οι ιθαγενείς δεν επιτρεπόταν να περπατάνε καν στο ίδιο πεζοδρόμιο με τους κολέτος, τους ντόπιους του κέντρου της πόλης Σαν Κριστομπάλ Ντε Λας Κάσας όπου ήταν/είναι απόγονοι των Ισπανών αποικιοκρατών. Οι ιθαγενείς ζούσαν πρακτικά υπό καθεστώς απαρτχάιντ. Όταν ρωτάς κάποιον ιθαγενή αν υπάρχουν διαφορές στη ζωή μετά το 1994 είναι αρκετά σύνηθες να σε κοιτάξει σχεδόν περιπαιχτικά, καθώς η ερώτηση ακούγεται γελοία, και να σου απαντήσει «Περπατάμε πλέον όλοι στο ίδιο πεζοδρόμιο και δε πεθαίνουμε από πνευμονία», θέτοντας έτσι μια αρχική βάση στη συζήτηση, καθώς η διαφορά στις ζωές των ιθαγενών είναι πολλή μεγάλη. Μην ξεχνάμε ωστόσο ότι οι Ζαπατίστας δεν ήταν ένα κίνημα μόνο ιθαγενών και κάλεσαν το 1994 όλους τους Μεξικάνους σε επανάσταση. (Όχι δεν έγινε. Αν είχε γίνει σε όλο το Μεξικό θα το είχατε μάθει μην ανησυχείτε)

Κολέτος έχει παντού

Την ρωτάω για την καθημερινότητα της εκείνες τις μέρες μετά τον πόλεμο. Έχω αρχίσει και ανεβοκατεβάζω νευρικά το δεξί μου πόδι ανασηκώνοντας την πτέρνα μου από την ανυπομονησία. Συνειδητοποιώ ότι έχω μπροστά μου έναν άνθρωπο που έζησε μια επανάσταση και πήρε μέρος σε αυτή με άλλους πιο έμμεσους αλλά και καθοριστικούς τρόπους για το αποτέλεσμα της. Πως ζει κάποιος που δεν είναι επαναστάτης με το όπλο αλλά στηρίζει την εξέγερση;

Π: Ξεκινήσαμε να οργανωνόμαστε σαν γειτονιές και σαν κοινωνία στο Σαν Κριστόμπαλ. Να ενημερωνόμαστε, να συζητάμε, να προετοιμαζόμαστε ώστε να είμαστε έτοιμοι και να φανούμε χρήσιμοι σε αυτόν τον μεγαλειώδη σκοπό όπου και όποτε μπορούμε. Με την λήξη του πολέμου και την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ειρήνη ο ρόλος μας ως ευαισθητοποιημένη κοινωνία στο πλευρό των επαναστατών άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά.
Όπως ξέρεις ο μεσάζοντας των διαπραγματεύσεων ήταν ο πάτερ Σαμουελ Ρουίζ. Ο ιερέας του καθεδρικού ναού του Σαν Κριστομπαλ, που τόσο είχε σταθεί στους ιθαγενείς και τους είχε βοηθήσει μέσα από την θεολογία της απελευθέρωσης να αντιληφθούν καλύτερα τα δικαιώματα τους, να οργανωθούν και να απαιτήσουν παραπάνω∗. Οι κολέτος λοιπόν, που είχαν καταλάβει τη σημαντικότητα του ρόλου του, ήθελαν να τον σκοτώσουν και απειλούσαν να τον κάψουν ζωντανό μαζί με τον καθεδρικό.

 

Ο καθεδρικός του Σαν Κριστόμπαλ Ντε Λας Κάσας σήμερα. Στη τσιμεντένια βάσει του σταυρού είναι χαραγμένη η λέξη “JUSTICIA” δηλαδή «ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗ»

Σοκαρισμένος την διακόπτω.
Ν: -Είχα διαβάσει σε ένα βιβλίο του Σέρχιο Πιτόλ (Μεξικανός διανοούμενος που επισκέφθηκε την Τσιάπας μετά τις πρώτες μέρες της εξέγερσης) ότι ” ο ρατσισμός στους κολέτος είναι ενδημική ασθένεια “. Ισχύει; Τόσο πολύ πια;

Σουφρώνει τα χείλη, κατεβάζει το βλέμμα και νιώθεις το σώμα της να σκληραίνει όπως κάθε φορά που είναι να πει μια σκληρή αλήθεια.
Π: – Απλά για να έχεις μια ιδέα, όταν κατάλαβαν οι κολέτος ότι ο EZLN είναι επαναστάτες, Μεξικάνοι, και ειδικά ιθαγενείς, έλεγαν και το είχαν ως σύνθημα ότι “έχουμε αρκετό αρσενικό για να τους σκοτώσουμε όλους. Ας τους δώσουμε χυμούς και φαγητό με αρσενικό. Αν και ούτε αυτό το τελευταίο τους φαγητό δεν αξίζουν”.

Δε μπορούσα να πιστέψω στα αυτιά μου. Αλλά τώρα που το γράφω, σκέφτομαι ότι υπήρχε κόσμος που στις 28/2/2025 πήγε για χαλαρό καφέ μωρέ μιας και δε δούλευε ή ήθελε ταξί για να πάει Κηφισιά ή Ψυχικό ή γενικότερα ήταν κατά των διαδηλώσεων οπότε εντάξει, μην σοκάρομαι και τόσο με τους κολέτος. Κολέτος έχει παντού. Δεν θέλουνε όλοι να περπατάμε στο ίδιο πεζοδρόμιο, οπότε, λογικό να μην έρχονται μαζί μας όταν “περπατάμε στο δρόμο”.
Αλλά αφήσαμε μια ιστορία στη μέση. Για τον Σάμουελ Ρουίζ και την καθημερινότητα εκείνες τις μέρες.

 

Μετα-επαναστατικές οδηγίες

 

Π: – Κάναμε βάρδιες περικυκλώνοντας και περιπολώντας τον καθεδρικό για να προστατεύσουμε τον πάτερ Σαμουέλ Ρουίζ που βρισκόταν εκεί και μερικά ακόμα άτομα που είχαν δημόσια και ξεκάθαρα συνδεθεί με τον EZLN. Θέλαμε να διασφαλίσουμε ότι όλα θα κυλούσαν ομαλά χωρίς επιθέσεις και ακρότητες από το κράτος, τους κολέτος, την αστυνομία, τους παραστρατιωτικούς κτλ.
Εγώ προσωπικά ξυπνούσα 7-7.30 το πρωί και ετοίμαζα τα παιδιά για το σχολείο. Μετά θα πήγαινα δουλειά και θα γυρνούσα να μαγειρέψω ή ίσως καμιά φορά θα μαγείρευε ο Χουάν. Θα καθόμουν με τα παιδιά να τα διαβάσω και να τα κοιμίσω και στις 10 θα επέστρεφε ο Χουάν από την περιπολία, που έκανε την απογευματινή βάρδια και θα πήγαινα εγώ, που έκανα την βραδινή. Θα γυρνούσα στις 4 για να κοιμηθώ. Μέσα στη βδομάδα βέβαια θα βρίσκαμε χρόνο και για συνελεύσεις και εκδηλώσεις που ήταν ζωτικής σημασίας. Τόσο σε επίπεδο γειτονιών όσο και σε επίπεδο ομάδων και οργανισμών υποστήριξης της εξέγερσης. Έτσι οργανώναμε την δράση μας που ήταν το Α και το Ω. Όπως μας είχαν δείξει και οι επαναστάτες. Χωρίς οργάνωση ήμασταν ενα τίποτα. Μια ατομικότητα μόνη να σκέφτεται και να κρίνει από μακριά. Με την οργάνωση ήμασταν μια ισχυρή δύναμη σε κάθε μέρος της πόλης και παίζαμε καθοριστικό ρόλο σαν κοινωνία στο πως και τι λαμβάνει μέρος. Σε αυτόν τον χρόνο των βαρδιών, των συνελεύσεων, των εκδηλώσεων συνδεόμασταν, χτίζαμε φιλίες, ανταλλάσσαμε πληροφορίες και απόψεις. Καμιά φορά μέχρι και τραγουδούσαμε και χορεύαμε.
Ν: – Μα καλά πως άντεχες; Τόσο φόβος, τόση ένταση και αβεβαιότητα, με μόνο 3 ώρες ύπνο κάθε βράδυ για μήνες και με τόσα πράγματα που έπρεπε να κάνεις;
Π: – Σχεδόν ποτέ δεν ένιωσα και δεν νιώθαμε κούραση. Και όταν νιώθαμε, κατευθείαν σκεφτόμασταν ότι αυτοί οι άνθρωποι πήραν τα όπλα Νικηφόρε. Προετοιμάστηκαν σιωπηλά, για πολλά χρόνια, με ελάχιστα μέσα. Ρίσκαραν τις ζωές τους για ενα καλύτερο αύριο και πολλοί από αυτούς τις έχασαν. Τι σημασία μπορεί να έχει ο λίγος ύπνος μας ή ο φόβος μας μπροστά σε αυτό; Καμία! Η σκέψη ότι μέσα στη ζούγκλα υπήρχαν αντάρτες και αντάρτισσες που έδιναν την ζωή τους για ένα καλύτερο αύριο τόσο γι’ αυτούς αλλά και για όλους μας…(Δεν τελειώνει την φράση, αφήνει να εννοηθούν όλα μέσα από το συναίσθημα που προκαλεί η περιγραφή). Κι όπως και οι ίδιοι οι Ζαπατίστας πίστευαν, βάσει της θεολογίας της απελευθέρωσης, ήταν οι μάρτυρες που χωρίς να έχουν απαραίτητα ελπίδα ότι θα αλλάξει κάτι για εκείνους, πάλευαν και θυσιάζονταν για τις επόμενες γενιές.
Ν: – Ακούγεται τόσο συγκλονιστικό όσο και λογικό. Τι ελπίδα να έχουν μερικές χιλιάδες αντάρτες μπροστά σε ένα από τους μεγαλύτερους στρατούς του κόσμου; Τι πιστεύεις ότι ήταν το καθοριστικό που τους έδωσε τη νίκη;
Π: – Πέρα από την πολύχρονη προετοιμασία, την εξαιρετική οργάνωση και την αυταπάρνηση τους, θα έλεγα η υποστήριξη. Τόσο των ανθρώπων της κοινωνίας εδώ του Σαν Κριστόμπαλ και ευρύτερα της Τσιάπας, που υπήρχε ένα μεγάλο μέρος που τους στήριζε οργανωμένα και έμπρακτα, όσο κι όλων των Μεξικανών αλλά και η διεθνής υποστήριξη. Έγιναν μεγαλειώδης, πολλές και συνεχόμενες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα κι ειδικά στην πρωτεύουσα όπως και σε πολλές άλλες χώρες και ηπείρους ανά τον κόσμο όπου εκατομμύρια άνθρωποι απαιτούσαν ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗ για τις ζωές των ιθαγενών και κατάπαυση του πυρός. Θέλαμε να δείξουμε ότι είμαστε εδώ και στηρίζουμε τον αγώνα τους με κάθε τρόπο και ότι το αστικό κράτος και το σύστημα θα μας έχουν απέναντι. Οι συγγενείς των θυμάτων…εε με συγχωρείτε, οι Ζαπατίστας, ήθελα να γράψω, δεν είναι μόνοι!

Πόσο πιο έντονα διάβαζα αυτές τις σημειώσεις την 28η Φλεβάρη του 2025! Η υποστήριξη και η οργάνωση αυτή οδήγησε, πράγματι, στη κατάυπαση του πυρός, στις 12 Ιανουαρίου 1994 και σε μία νίκη των Ζαπατίστας, πρωτίστως ηθική αλλά και πολιτική. Αν και «ο πόλεμος χαμηλής έντασης», όπως ονομάζεται στη βιβλιογραφία, που θα δέχονταν και δέχονται με διάφορους τρόπους και μέσα, μέχρι και σήμερα, δεν λέει να κοπάσει.
Στις 21 Φεβρουαρίου 1994 θα εκκινούσαν οι συζητήσεις για την ειρήνη, στον καθεδρικό ναό του Σαν Κριστόμπαλ, μεταξύ των Ζαπατίστας και του Μεξικανικού κράτους, με μεσολαβητή, τον ανέκαθεν υπερασπιστή των δικαιωμάτων των ιθαγενών, πάτερ Σαμουέλ Ρουίζ Γκαρσία (τέρμα δεξιά στη φωτογραφία).

Αυτό το γεγονός θα μας έδινε μία από τις πιο όμορφες και σουρεαλιστικές στιγμές όλων των εποχών. Μέσα σε ένα καθεδρικό ναό, αρματωμένοι κουκουλοφόροι αντάρτες με τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες και εκπρόσωποι του κράτους με πουκάμισα και γραβάτες, θα συναντιόντουσαν για ειρηνευτικές διεργασίες, με μεσάζοντα έναν παπά.

 

Κι αν αυτό δεν ήταν αρκετά σουρεαλιστικό, το πρώτο πράγμα που έκαναν οι επαναστάτες μπαίνοντας στην εκκλησία ήταν η επίδειξη της σημαίας του Μεξικού. Οι Ζαπατίστας γενικότερα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν με περηφάνια τη σημαία του Μεξικού. Πράγμα που προκαλούσε σοκ, μοίραζε ανατριχίλες και δίχαζε κατά μυριάδες τις αριστερές/αναρχικές συλλογικότητες της δύσης. Οι Ζαπατίστας θεωρούν ότι η σημαία συμβολίζει όλα αυτά που ανήκουν στον Μεξικάνικο λαό και τον χαρακτηρίζουν και είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ζωή και τους αγώνες του όπως η γη, η φύση, οι άνθρωποι, τα έθιμα, οι γιορτές, οι παραδόσεις, η κουλτούρα κ.α. Το κεφάλαιο δεν ενδιαφέρεται για τίποτα από αυτά και είναι διατεθειμένο ανά πάσα στιγμή να τα ξεπουλήσει με σκοπό το κέρδος. Με άλλα λόγια λοιπόν, σε αυτήν και μόνο σε αυτή την βάση που αναφέρθηκε, παραφράζοντας έναν Έλληνα επαναστάτη ( τον Άρη Βελουχιώτη από το λόγο του στη Λαμία στις 29 Οκτωβρίου του 1994) θα λέγαμε, μαζί με τους Ζαπατίστας, ότι «Το προλεταριάτο έχει πατρίδα. Το κεφάλαιο όχι».

Με την κατάπαυση του πυρός η Μεξικανική κυβέρνηση και ο πρόεδρος Σαλίνας ντε Γκορτάρι θα δώσει, άκουσον άκουσον, «συγχώρεση» σε όσους συμμετείχαν στην εξέγερση της 1ης Ιανουάριου του 1994. Τότε οι Ζαπατίστας, μέσω του Υποδιοικητή Μάρκος, θα απαντήσουν με ένα συγκλονιστικό κείμενο με τίτλο «Για ποιο πράγμα θα μας συγχωρήσουν;». Ένα κείμενο που φαίνεται να ταιριάζει και σε διάφορες ακόμα περιπτώσεις πολιτικής αναίδειας, όπου πολιτικοί παριστάνουν ότι στέκονται δίπλα στα θύματα των πολιτικών τους, σε «διάφορες χώρες», 30 και κάτι χρόνια μετά. Σας αφήνω λοιπόν με ένα απόσπασμα του κειμένου αυτού.

«Μέχρι σήμερα, 18 Ιανουαρίου 1994, γνωρίζαμε μόνο τη διατύπωση της «χάρης και συγχώρεσης» που προσέφερε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση στις δυνάμεις μας. Για ποιο πράγμα πρέπει να ζητήσουμε συγχώρεση; Για ποιο πράγμα θα μας συγχωρήσουν; Για το ότι δεν πεθάναμε από την πείνα; Για το ότι δεν σιωπήσαμε στη δυστυχία μας; Για το ότι δεν δεχθήκαμε ταπεινά το τεράστιο ιστορικό βάρος της περιφρόνησης και της εγκατάλειψης; Για το ότι πήραμε τα όπλα όταν βρήκαμε όλους τους άλλους δρόμους κλειστούς; … Για το ότι δείξαμε στο υπόλοιπο έθνος και σε ολόκληρο τον κόσμο ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια εξακολουθεί να ζει και βρίσκεται στους πιο φτωχούς κατοίκους του; … Για το ότι είμαστε όλοι Μεξικανοί; Για το ότι είμαστε κυρίως ιθαγενείς; Για το ότι καλέσαμε όλους τους Μεξικανούς να αγωνιστούν με κάθε δυνατό τρόπο για ό,τι τους ανήκει; Για το ότι πολεμήσαμε για την ελευθερία, τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη; Για το ότι δεν ακολουθήσαμε τα πρότυπα προηγούμενων ανταρτών; Για το ότι δεν παραδοθήκαμε; Για το ότι δεν πουληθήκαμε; Για το ότι δεν προδώσαμε ο ένας τον άλλον;
Ποιος πρέπει να ζητήσει συγχώρεση και ποιος δικαιούται να τη δώσει; Αυτοί που, χρόνια και χρόνια, κάθονταν σε ένα γεμάτο τραπέζι και έτρωγαν μέχρι σκασμού, ενώ ο θάνατος καθόταν μαζί μας, τόσο συνηθισμένος, τόσο δικός μας, που καταλήξαμε να σταματήσουμε να τον φοβόμαστε; Αυτοί που γέμισαν τις τσέπες μας και τις ψυχές μας μόνο με λόγια και υποσχέσεις; Ή οι νεκροί, οι νεκροί οι δικοί μας, τόσο οριστικά νεκροί από τον «φυσικό» θάνατο, δηλαδή από ιλαρά, κοκίτη, δάγκειο πυρετό, χολέρα, τύφο, μονοπυρήνωση, τέτανο, πνευμονία, ελονοσία και άλλες γαστρεντερικές και πνευμονικές παθήσεις; (Εμείς θα προσθέταμε ακόμα, από πυρκαγιές, εργατικά «ατυχήματα» και μετωπικές συγκρούσεις τρένων) Οι νεκροί μας, τόσο μαζικά νεκροί, τόσο δημοκρατικά νεκροί από θλίψη, επειδή κανείς δεν έκανε τίποτα, επειδή όλοι οι νεκροί μας χάθηκαν έτσι απλά, χωρίς κανείς να τους μετρά, χωρίς κανείς να πει τελικά «ΑΡΚΕΤΑ!», για να δώσει νόημα σε αυτούς τους θανάτους, χωρίς κανείς να ζητήσει από τους ίδιους τους νεκρούς, τους νεκρούς μας, να επιστρέψουν για να πεθάνουν ξανά, αλλά τώρα για να ζήσουν;»

Από τα βουνά του Νοτιοανατολικού Μεξικού,

∗Ωστόσο, πάρα την πραγματικά εξαιρετική δουλειά του ιερέα, αξίζει να σημειωθεί ότι στις συνελεύσεις/ψηφοφορίες των Ζαπατίστας το 1993 όπου συλλογικά αποφάσισαν να πάρουν τα όπλα και να επαναστατήσουν, ο πάτερ Σαμουέλ Ρουίζ είχε ψηφίσει κατά της ένοπλης εξέγερσης